راهکارهای مدیریت رسانه – حاکمیت قانون
اگر در جامعه قانون نباشد انواع ناهنجاری ها پدیدار می شود، خانواده کوچکترین سلول سازنده جامعه بشری می باشد، خانواده ها هستند که جامعه را تشکیل می دهند از این رو در خانواده نیز باید قوانینی جاری باشد تا جامعه نیز قانونمدار پیش برود. اگر خانواده ها که به عنوان کوچکترین عضو جامعه در حال زندگی هستند، قوانین رسانه ای خاصی نداشته باشند، یقینا آن جامعه نیز در فضای رسانه ملتهب بوده و خط و مشی خاصی را دنبال نمی کند. ما برای اینکه بتوانیم حاکمیت قانون را بهتر از همیشه اجرایی کنیم ، این فصل را به سه بخش تقسیم کرده ایم؛ بخش اول حاکمیت قوانین شرعی، بخش دوم حاکمیت قوانین رسانه ای و در نهایت حاکمیت قوانین اخلاقی می باشد.
حاکمیت قوانین شرعی
منظور ما از حاکمیت قوانین شرعی یعنی قوانین و مقرراتی که به عنوان احکام شرعی برای استفاده از رسانه ها آمده است در عصر امروز هر فردی می تواند با مراجعه به رساله مرجع تقلید خود از این احکام آگاهی کامل پیدا کنند.
در مباحث احکام شرعی مرتبط با رسانه ها، ما یا این احکام و ضوابط شرعی را نمی دانیم یا اگر می دانیم نسبت به آنها بی دقت هستیم. به همین منظور به سه مورد عمده از این قوانین، یعنی قوانین خرید و فروش، قوانین نگاه به تصاویر و فیلم ها و قوانین کپی رایت میپردازیم و مابقی قوانین و مقررات شرعی را به خودتان می سپاریم.
خرید و فروش بعضی از ابزارآلات رسانه ای
از زمانی که رسانه ها وارد خانه هایمان شد، سوالات متعددی نسبت به رسانه و ابزار های رسانه ای برای ما طرح شد. سوالاتی از قبیل اینکه خرید و فروش بعضی از این ابزارهای رسانه ای از نظر شرعی چه حکمی دارد؟ آیا ما مجاز به خرید و فروش این ابزارهای رسانه ای هستیم یا نه؟
این سوالات در حجم بسیار وسیعی از دفاتر آیات عظام و مراجع تقلید پرسیده می شد. بعنوان مثال در این کتاب احکام خرید و فروش ماهواره را بیان می کنیم.
زمانی که پای ماهواره به خانه های ایرانی ها باز شد برای خیلی از افراد سوال شد که آیا خرید و فروش و یا استفاده از این ابزار رسانه ای از نظر شرعی مشکل دارد یا نه؟ گاهی اوقات ما در فضای رسانه و در فضای استفاده از رسانه از بایدها و نبایدهای شرعی و دینی خود غافل هستیم و معمولاً از این غفلت بعد از یک تلنگر آگاه می شویم. برای اینکه بدانیم حکم خرید و فروش این ابزار رسانه ای چیست باید به رساله مرجع تغلید خود رجوع کنیم. ما نیز تعدادی از این سوال ها و جواب ها را در این بخش ذکر می کنیم.
آیا خرید و نگهداری و استفاده از دستگاه گیرنده برنامه های تلویزیونی از ماهواره جایز است؟ و اگر دستگاه گیرنده مجانی به دست انسان برسد چه حکمی دارد؟
ج: دستگاه آنتن ماهوارهاى از اين جهت که صرفاً وسيله هاى براى دريافت برنامه هاى تلويزيونى است که هم برنامه هاى حلال دارد و هم برنامه هاى حرام، حکم آلات مشترک را دارد. لذا خريد و فروش و نگهدارى آن براى استفاده در امور حرام، حرام است و براى استفاده هاى حلال جايز است. ولى چون اين وسيله براى کسى که آن را در اختيار دارد زمينه دريافت برنامه هاى حرام را کاملاً فراهم مىکند و گاهى نگهدارى آن مفاسد ديگرى را نيز در بر دارد، خريد و نگهدارى آن جايز نيست مگر براى کسى که به خودش مطمئن است که استفاده حرام از آن نمىکند و بر تهيه و نگهدارى آن در خانهاش مفسدهاى هم مترتّب نمىشود. لکن اگر قانونى در اين مورد وجود داشته باشد بايد مراعات گردد.[1]
آیا خرید و فروش دستگاه دریافتکننده کانالهای ماهوارهای برای گرفتن کانالهای ماهوارهای جمهوری اسلامی برای کسی که در خارج از جمهوری اسلامی زندگی میکند، جایز است؟
ج: دستگاه مذکور هرچند از آلات مشترکى است که قابليت استفاده حلال را دارد ولى چون غالباً از آن بهرهبردارى حرام مىشود و علاوه بر اين بهرهگيرى از آن در خانه مفاسد ديگرى را هم در بر دارد، بنا بر اين خريد و استفاده از آن در خانه جايز نيست، مگر براى کسى که اطمينان دارد از آن بهرهبردارى حرام نمىکند و نصب آن در خانه نيز مفسده ديگرى را دربرندارد.
اگر آنتن ماهوارهای علاوه بر دریافت کانالهای جمهوری اسلامی، اخبار و بعضی از برنامه های مفید کشورهای عربی و خلیج فارس و همه کانالهای غربی و فاسد را دریافت کند چه حکمی دارد؟
ج: معيار جواز استفاده از اين دستگاه براى گرفتن برنامه هاى کانالهاى تلويزيونى، همان است که قبلاً گذشت بدون اينکه بين کانالهاى غربى و غير آن تفاوتى وجود داشته باشد.[2]
استفاده از آنتن ماهوارهای برای آگاهی از برنامه های علمی یا قرآنی و مانند آن که از طریق ماهواره توسط دولتهای غربی یا کشورهای مجاور خلیج فارس و غیر آنها پخش میشوند چه حکمی دارد؟
ج: استفاده از اين دستگاه براى ديدن و شنيدن برنامه هاى علمى يا قرآنى و مانند آن، هرچند فىنفسه مانعى ندارد، ولى به دليل اين که برنامه هايى که از طريق ماهواره توسط دولتهاى غربى و بيشتر کشورهاى همسايه پخش مىشوند، غالباً در بردارنده آموزش افکار گمراهکننده و تحريف حقايق و همچنين برنامه هاى لهو و فساد هستند و حتّى مشاهده برنامه هاى علمى يا قرآن ازطريق آنها موجب وقوع در فساد و ارتکاب حرام مىگردد، بنا بر اين شرعاً استفاده از آنتنهاى مذکور براى ديدن آن برنامه ها حرام است مگر آنکه برنامه هاى مفيد علمى يا قرآنى محض باشند و مشاهده آنها مستلزم هيچ فساد يا ابتلا به عمل حرامى نباشد، البته اگر قانونى باشد بايد مراعات شود.[3]
شغل ما تعمیر دستگاه های گیرنده برنامه های رادیو و تلویزیونی است، در این اواخر مراجعات زیادی برای نصب قطعات و تعمیر آنتنهای ماهوارهای صورت میگیرد، تکلیف ما در اینباره چیست؟ خرید و فروش قطعات آنها چه حکمی دارد؟
ج: اگر از اين دستگاه براى امور حرام استفاده شود که غالباً همينطور است و يا شما علم داشته باشيد به اينکه کسى که قصد تهيه آنتن ماهوارهاى را دارد، براى امور حرام از آن استفاده مىکند، خريد و فروش و نصب قطعات و راهاندازى و تعمير و فروش قطعات آن جايز نيست.[4]
[1] farsi.khamenei.ir\ استفتائات، سوال 1214
[2] farsi.khamenei.ir\ استفتائات، سوال 1215
[3] farsi.khamenei.ir\ استفتائات، سوال 1216
[4] farsi.khamenei.ir\ استفتائات، سوال 1217
احکام تصاویر و فیلم ها
آیا دیدن تصاویر زنان خارجی و کافر که لباس های نامناسبی دارند جایز است یا نه؟ آیا صرف اینکه عکس فلان بازیگر در فضای مجازی پخش شده است، اجازه شرعی می شود که ما نیز آن عکس یا فیلم را ببینیم؟ یا اینکه آیا زنان و مردانی که ازدواج کردند اجازه دیدن هرگونه فیلم یا عکس را دارند؟ این ها سوالهایی است که از قدیم برای ما مطرح بوده است، سوال هایی که خیلی وقتها به سراغ جواب های شان نمی رویم. این بحث از زوایای مختلفی قابل بررسی است اما در این بخش ما فقط از زاویه شرعی به این موضوع نگاه میکنیم.
نگاهکردن به تصویر زن نامحرم و بدون پوشش چه حکمی دارد؟ نگاهکردن بهصورت زن در تلویزیون چه حکمی دارد؟ آیا بین زن مسلمان و غیرمسلمان و بین پخش آن بهطور مستقیم و یا غیر مستقیم تفاوتی وجود دارد؟
ج: نگاهکردن به تصوير زن نامحرم، حکم نگاهکردن به خود زن نامحرم را ندارد، بنا بر اين اگر نگاه از روى لذّت نبوده و خوف افتادن به گناه نباشد و تصوير هم متعلّق به زن مسلمانى که بيننده آن را مىشناسد نباشد، اشکال ندارد و بنا بر احتياط واجب نبايد به تصوير زن نامحرم که بهطور مستقيم از تلويزيون پخش مىشود، نگاه کرد ولى در پخش غيرمستقيم تلويزيونى اگر ريبه و خوف افتادن به گناه نباشد، نگاهکردن اشکال ندارد.[1]
آیا دیدن تصاویر زنان برهنه و نیمه برهنه در فیلمهای سینمایی و غیر آن، در صورتی که آنان را نشناسیم، جایز است؟
ج: نگاهکردن به فيلمها و تصاوير، حکم نگاهکردن به اجنبى را ندارد و در صورتى که از روى شهوت و ريبه نباشد و مفسدهاى هم بر آن مترتب نشود، شرعاً اشکال ندارد ولى با توجه به اينکه ديدن تصوير برهنهاى که شهوت برانگيز است، غالباً از روى شهوت بوده و به همين دليل مقدمه ارتکاب گناه مىباشد، بنا بر اين ديدن آنها حرام است.[2]
بعضی از جوانان به تصاویر مستهجن نگاه میکنند و برای کار خود توجیهات ساختگی ارائه میدهند، حکم آن چیست؟ و اگر دیدن این تصاویر مقداری از شهوت انسان را تسکین دهد و در جلوگیری از ارتکاب حرام مؤثر باشد، چه حکمی دارد؟
ج: اگر نگاهکردن به آن تصاوير به قصد ريبه باشد و يا انسان بداند که منجر به تحريک شهوت او مىشود و يا خوف ارتکاب گناه و مفسده باشد، در اينصورت نگاهکردن به آنها حرام است و اين که به خاطر آن انسان به حرام ديگرى نمىافتد، مجوّز ارتکاب فعلى که شرعاً حرام است، نمىباشد.[3]
آیا دیدن فیلمهای شهوتانگیز برای فرد متأهل جایز است؟
ج: اگر ديدن آنها به قصد تحريک شهوت باشد و يا موجب تحريک آن شود، جايز نيست.[4]
دیدن فیلمهایی که راه صحیح نزدیکی با زن باردار را آموزش میدهند، برای مردان متأهل، با توجه به اینکه باعث به حرام افتادن آنان نمیشود، چه حکمی دارد؟
ج: ديدن اين فيلمها که هميشه بانگاه شهوت برانگيز همراه است، جايز نيست.[5]
آیا برای زن و شوهر دیدن فیلمهای ویدئویی جنسی در خانه، جایز است؟ آیا برای فرد مبتلا به قطع نخاع، دیدن این فیلمها به قصد تحریک شهوت و تمکن از نزدیکی با همسرش، جایز است؟
ج: برانگيختن شهوت توسط فيلمهاى ويدئويى جنسى جايز نيست.[6]
مشاهده پنهانی فیلمها وتصاویری که طبق قانون دولت اسلامی ممنوع هستند، اگر مفسدهای نداشته باشند، چه حکمی دارد؟ حکم آنها نسبت به زن و شوهرهای جوان چیست؟
ج: با فرض ممنوع بودن، اشکال دارد.[7]
آيا نگاه كردن به جلوى مو و پيشانى دختران و زنان در فيلمها و برنامههاى تلويزيونى جايز است؟
ج) نظر به موى سر و صورت و حتى بدن دختران و زنان در فيلمها و برنامههاى غير مستقيم تلويزيونى حکم نظر به نامحرم را ندارد مگر آنکه از روى شهوت و يا موجب مفسده و يا خوف فتنه باشد.[8]
حکم ديدن فيلمهاى مبتذل چيست؟
ج) ديدن فيلمهاى مستهجن و حاوى منکرات، موجب تقويت هواهاى شيطانى نفس، تضعيف اراده و ايمان و زمينهساز ترتب مفاسد و گناهان بوده و به هيچ وجه جايز نيست.[9]
آيا نگاه كردن به تصوير زن مسلمانى كه او را مىشناسيم بدون قصد لذت و خوف گناه، جايز است يا خير؟ (با اين فرض كه تصوير غيرمستقيم و بدون پوشش كامل مىباشد) س2: قيد شناختن به چه معنايى است؟ آيا صِرف دانستن نام و تشخيص قيافه و چهره كافى است يا خير؟
ج1) در فرض مرقوم جايز نيست. ج2) همين قدر كه بداند او كيست، كافى است.[10]
[1] farsi.khamenei.ir\ استفتائات، سوال 1183
[2] farsi.khamenei.ir\ استفتائات، سوال 1188
[3] farsi.khamenei.ir\ استفتائات، سوال 1193
[4] farsi.khamenei.ir\ استفتائات، سوال 1200
[5] farsi.khamenei.ir\ استفتائات، سوال 1201
[6] farsi.khamenei.ir\ استفتائات، سوال 1204
[7] farsi.khamenei.ir\ استفتائات، سوال 1205
[8] farsi.khamenei.ir\ استفتائات جدید، فیلم و عکس نامحرم
[9] farsi.khamenei.ir\ استفتائات جدید، فیلم و عکس نامحرم
[10] farsi.khamenei.ir\ استفتائات جدید، فیلم و عکس نامحرم
کپی رایت
کپی رایت نوعی حفاظت قانونی از آثار چاپ شده و چاپ نشده ادبی، علمی و هنری است. این آثار به هر صورت که عرضه شده باشند، در حالی که دارای ماهیتی قابل درک باشند- یعنی دیده،شنیده یا لمس شوند، شامل این حمایت خواهند بود. اگر این اثر یک مقاله، نمایشنامه، ترانه، کد HTML یا گرافیک کامپیوتری باشد که قابل ثبت بر کاغذ، نوار کاست، CD یا هارد درایو کامپیوتر باشد، شامل قانون کپی رایت میشود. قانون کپی رایت به خالق اثر اجازه میدهد تا از حقوق انحصاری تکثیر، اقتباس در شیوه بیان نو (مانند به فیلم تبدیل کردن یک رمان)، پخش و نمایش عمومی اثر استفاده کند. انحصاری به این معنا است که تنها خالق اثر، نه کسی که به نحوی به اثر دسترسی دارد، میتواند از این حقوق استفاده کند.[1]
در کشور ما برای نرم افزارها و محتواهای خارجی قانون کپی رایت وجود ندارد و تنها قانون کپی رایت برای محتواها و نرم افزارهای داخلی می باشد. قانون کپی رایت در خیلی از کشورهای جهان در حال اجرا است و این کشورها متعهد هستند نسبت به این قانون و نسبت به مفاد قانونی کپی رایت، اما ما در ایران شاید فقط برای آنتی ویروس هزینه پرداخت کرده باشیم و به عنوان دیگر فقط آنتی ویروس را اورجینال دریافت کرده باشیم، در حالیکه فقط آنتی ویروس اورجینال نیست تمام نرم افزارهایی که ما از آنها استفاده میکنیم نسخه اورجینال نیز دارند.
با توجه به این مطلب که در ایران قانون کپی رایت به صورت جدی اعمال نمی شود و همچنین رعایت نمی شود، ما نیز این چنین عادت کرده ایم که در اولین فرصت از افزارها ، بازی ها و یا فیلم ها کپی برداری می کنیم. این اتفاق و رفتار حتی در نرم افزار ها و بازی های ایرانی نیز کشیده می شود، در حالی که نرم افزار ها، بازی ها و محتواهای ایرانی شامل قانون کپی رایت شده و از نظر شرعی و قانونی استفاده غیر مجاز آنها جایز نمی باشد.
در ایران فیلم هایی که در سینمای خانگی در حال اکران هستند، از این موضوع رنج زیادی میکشند. فیلم هایی که به صورت اورجینال در مراکز فرهنگی قابل تهیه هستند اما عده ای از مردم از آنها کپی برداری کرده و از کپی آنها استفاده می کند. بیشترین سازنده ها از این نحوه استفاده مردم نارضایتی خود را اعلام کردند. به عنوان مثال میتوان فیلمشهرزاد را نام برد که در سایت رسمی این فیلم، بخشی به عنوان حلال کن وجود دارد، در این بخش از سایت بیان می کند که اگر شما فیلم از مجموعه شهرزاد را بدون خرید نسخه اصلی دیده اید، هزینه را واریز کنید تا این فیلم برای شما از نظر شرعی حلال بشود.
[1] rasekhoon.net/ قانون کپی رایت
عضویت در بعضی شبکه های اجتماعی
از این نکته نیز نباید غافل بود که موارد زیادی در ایران به خاطر حکم اسلام حرام اعلام شده است، اما در حال حاضر به خاطر عادی سازی آن مورد حرام، دیگر نگاه حرام به آنها نداریم؛ به عنوان مثال تیغ زدن محاسن مردان که از نظر تعداد زیادی از علما حرام اعلام شده است، که الان در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به صورت علنی این حرام را تبلیغ میشود. عضویت و فعالیت در شبکه های اجتماعی نیز مانند همین مطالب است، گاهی اوقات میدانیم حرام است اما از روی بی دقتی یا کم توجهی و یا اینکه همرنگ جماعت شدن از حکم شرعی این موضوع چشم پوشی میکنیم.
از محضر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی سوالی در مورد فضای مجازی و شبکه اجتماعی فیس بوک شد. سوال کننده بیشتر دنبال این موضوع بود که شخصیت ها و ارگان های مذهبی و دولتی را که در فضای مجازی مانند فیسبوک و دیگر شبکههای اجتماعی فعال هستند متهم جلوه دهد.
سوال و جواب بدین شرح است:
به گزارش خبرنگار مهر(خبرگزاری مهر)، در سؤالی از آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی پرسیده شده که جمعى از برادران و خواهران در نامههاى متعدد خود نوشتهاند: “اگر حضرت آيت الله العظمى مكارم شيرازى (دامت بركاته) دليل حرمت اشتراك را در فيس بوك را بيان كنند ممنون خواهيم شد و پاسخى براى پرسشگران خواهد بود”.
به گزارش دفتر آيت الله مكارم شيرازى، این مرجع تقلید در پاسخ عنوان کرده است:
عزيزان من! دليل آن روشن است و همان نشر گسترده فساد و انواع گناهان از اين طريق است.
زيرا فيس بوك مانند شهر بى در و دروازهاى است كه همه كس از دانشمندان و افراد نخبه گرفته تا دزدان و شيادان و كلاهبرداران و كسانى كه به انواع فساد آلودهاند، هر كدام در اين شهر مغازهاى دارند و در اين مغازهها گاه وسائل ضرورى زندگى و در بسيارى از موارد ابزار گناه و مفاسد و انحرافهاى اخلاقى فراگير و ايجاد اختلاف در ميان ملتها با برچسبهاى زيبا و پوششهاى فريبنده در اختيار همگان قرار مىگيرد.
حال اگر ورود در اين شهر براى همه ممكن شود از جوانان كم سن و سال گرفته تا بزرگسالان ناآگاه و غير آنها آيا هيچ فرد آگاهى مىتواند ورود به چنين شهرى را براى همه آزاد بگذارد؟
حتى جاسوسان و مفسدان فى الارض مىتوانند در اين شهر بى در و پيكر مبادله اطلاعات كنند و با رموز و اشاراتى بذر توطئه بپاشند. ما مىگوييم بايد بر مطبوعات و رسانهها به طور عام نظارتى باشد تا افراد فاسد و مفسد نتوانند از اين طريق جامعه را آلوده كنند.
با اين حال چگونه فيسبوك بايد از هر قيد و شرطى آزاد باشد، آيا آزادى بى قيد و شرط در دنيا داريم؟ پارهاى از محدوديتهاى غربى به هيچ وجه مشكلى را حل نمىكند و تكثير اشكال حلّ اشكال نيست.
آرى اگر ورود در اين شهر مخصوص افراد دانشمند و فرهيخته كه خوب و بد را كاملا مىشناسند و سره از ناسره را تشخيص مىدهند آن هم براى تحقيقات اجتماعى آزاد بود مانعى نداشت درست مانند كتب ضلال كه فقها مطالعه آن را براى عموم تحريم مىكنند ولى براى محققان مذهبى آزاد شمرده مىشود.
والسلام عليكم و رحمة الله وبركاته[1]
جواب این سوال به زیرکی کلید حل تمام مشکلات را در اختیار ما قرار داده است. در این جواب میبینیم که فضای مجازی را به کتب ضاله تشبیه کردند. و نکته مهم در این جواب این است که استفاده بعضی از از افراد خاص که اهل یقین و محققین راستین هستند از کتب ضاله و شبکه های مجازی خاص اشکالی ندارد. و برای عموم مردم که در این حوزه تخصص ندارند مشکل دارد و حرام است.
عدهای این چنین فکر می کنند که فضای مجازی یعنی همین چند شبکه اجتماعی صهیونیستی اما واقعیت فراتر از این موضوع است واقعیت این است که کسانی که موثر این در اینترنت جهانی هستند خود را وارد این شبکه ها نمی کند این شبکه های به ظاهر اجتماعی در اصل سرگرم کردن عموم مردم جامعه به مباحث پوچ و بی ارزش است.
ما سعی داریم در این اوضاع تا جایی که می توانیم خود و خانواده خود را مدیریت کنیم و از این فضا و اتفاقات دور نگه داریم، اما این مسئله فقط با حذف یک رسانه اتفاق نمی افتد بلکه با مدیریت رسانه اتفاق می افتد.
عده ای معتقد هستند چون تا به امروز اشتباه قدم برداشتند در ادامه نیز باید در همین مسیر باشند، اما به این افراد اینگونه جواب می دهیم که اگر تا گردن در فاضلاب فرو رفته باشیم بهتر است یا اینکه اصرار کنیم تا سر را نیز زیر فاضلاب برویم.
[1] makarem.ir \ تحریم اشتراکی فیس بوک
مقالات مرتبط:
راهکارهای مدیریت رسانه – مدیریت نیاز
دیدگاهتان را بنویسید